Scrabblewoorden

8 mei 2008

De beperkingen van Van Dale als scrabblenaslagwerk


Een spelletje scrabbelen tegen de computer net voor het slapen gaan, dat is rustgevend. De drukte van de voorbije werkdag wordt naar de achtergrond gedrongen, en men gaat over tot intensief denkwerk van een andere orde. Eens tussen de lakens, dommel je makkelijker in. Scrabbelen in de latere uurtjes is een ondergewaardeerd alcoholvrij slaapmutsje. Tenminste, dat dacht ik tot voor enkele dagen....

Vorige maandagavond kon de computer me niet verrassen met de openingszet AANHANG. Dat woord zou wel kunnen verlengd worden tot AANHANGEND en AANHANGSEL, zo redeneerde ik proactief. Niks van dat was mogelijk toen de letters voor de tweede beurt verschenen: S, S, T, I, H, U, K. Het eerste dat in mij opkwam was SKIHUT op M3 verticaal, goed voor 54 punten. Nadat ik echter ook THUIS had ontwaard, zag ik enkele seconden later de mooie samenstelling THUISAANHANG (= groep supporters van een sportclub die thuis speelt). Maar liefst 78 punten leverde dat op. Groot was echter mijn verbazing toen de computer na drie minuten HUSHKITS opgaf als maximumzet, en dit terwijl die scrabble slechts goed was voor 77 punten! De verklaring voor dit alles moest gezocht worden in Van Dale: dat naslagwerk vermeldt THUISAANHANG niet. Dat woord hoeft misschien minder uitleg dan het Engelse HUSHKIT (= bouwpakket voor het dempen van het geluid van vliegtuigmotoren), maar volgens Google is de bekendheid van THUISAANHANG veel groter dan dat van HUSHKIT. Vooral bij sportverslaggeving is het schering en inslag. Onwillekeurig werd ik herinnerd aan de vele nulscores die op het voorbije IRK werden uitgedeeld voor SPURTER.

Ik stopte het spel na twee beurten en nam de maandagkrant ter hand. Zou Van Dale nog meerdere sporttermen stiefmoederlijk behandelen? Alle gewone Nederlandse sporttermen die ik tegenkwam, voornamelijk samenstellingen, werden gecheckt in de elektronische Van Dale, en al snel kwam ik tot onderstaand lijstje "onbestaande" woorden. Dat de woorden wel degelijk bestaan mag blijken uit de Googlescores die erachter staan:

  • RECHTERVOET (91100)
  • PUNTENVERLIES (46200)
  • TOPTALENT (43800)
  • TOPFAVORIET (36300)
  • VOETBALSHIRT (34900)
  • TICKETVERKOOP (34600)
  • SLOTRIT (19200)
  • SPORTLUI (16300)
  • PLOEGLEIDING (14800)
  • VROUWENPLOEG (11600)
  • TOERNOOIWINST (10200)
  • KASSEISTROOK (6350)
  • RECORDSCORE (4790)
  • VROUWENFINALE (3670)
  • SPELERSCARRIERE (2090)
  • MANNENFINALE (1110)

Met uitzondering van PUNTENVERLIES, TICKETVERKOOP, SPELERSCARRIERE en MANNENFINALE komen alle bovenstaande woorden voor in het Groene Boekje van 1995. Dat geeft nog eens aan dat het een mooie aanvulling zou kunnen zijn voor de woorden uit Van Dale.

Conclusie: Van Dale is een verklarend woordenboek, en geen uitputtende lijst van pure Nederlandse, vaak gebezigde woorden. De gebruiksfrequentie is geen maatstaf voor Van Dale. Integendeel, weinig gebruikte woorden behoeven vaak een woordje uitleg. Samenstellingen waarvan de betekenis "voor zich spreekt" riskeren om op een zijspoor geduwd te worden. Het moet voor de samenstellers van de SWL soms toch een weinig bemoedigende taak zijn om zich te buigen over woorden van vaak vreemde origine, terwijl vele duizenden zuivere Nederlandse woorden onbereikbaar blijven. Wanneer zorgt Van Dale of het Instituut voor Nederlandse Lexicografie (INL) voor de "deus ex machina" door uit te pakken met een woordenlijst op basis van de gebruiksfrequentie? In deze tijden van toenemende informatisering kan die oplossing niet veraf meer zijn... Nog even geduld, scrabbleliefhebber.